Ζαχαράτος Φάνης
Στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες πολλά από τα προϊόντα που γεμίζουν το «καλάθι της νοικοκυράς» δεν καταναλώνονται ποτέ. Περίπου 1.300.000.000 τόνοι βρώσιμου υλικού σπαταλούνται σε όλο τον κόσμο κάθε χρόνο, ποσό που αντιστοιχεί στο ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε πετάξει στα σκουπίδια χθεσινό φαγητό, έχουμε αναρωτηθεί τι γίνεται με τις τεράστιες μερίδες των εστιατορίων που δεν μπορούμε να καταναλώσουμε ή αν το φαγητό που περισσεύει από τα catering στις διάφορες εκδηλώσεις καταλήγει στους κάδους σκουπιδιών. Αυτές οι τρείς παραπάνω πρακτικές αποτελούν πραγματικότητα και είναι πολύ ανησυχητικές.
Το πρόβλημα της απόρριψης τροφίμων, τα οποία είναι κατάλληλα για κατανάλωση, στα σκουπίδια ονομάζεται σπατάλη τροφίμων (food waste) και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα για τις σύγχρονες κοινωνίες με οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντολογικές συνέπειες και προεκτάσεις. Με σκοπό την ανάδειξη του σπουδαίου αυτού προβλήματος και την ευαισθητοποίηση του καταναλωτικού κοινού η ευρωπαϊκή επιτροπή ανακήρυξε το έτος 2014 «ευρωπαϊκό έτος για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων».
Σχετικά με τα αίτια του προβλήματος μπορούμε να αναφέρουμε ότι ποικίλουν ανάλογα την κουλτούρα της χώρας, τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε αυτή αλλά και βάσει του είδους του τροφίμου. Σε γενικές γραμμές η σπατάλη των τροφίμων που συντελείται στις ανεπτυγμένες οικονομίες οφείλεται στην ανικανότητα των αλυσίδων εμπορίας, στα υποανάπτυκτα κανάλια διανομής των επιχειρήσεων, στα «αισθητικά» πρότυπα που θέτουν οι μεγάλες αλυσίδες super market καθώς και στις λανθασμένες καταναλωτικές συνήθειες και πρακτικές στο νοικοκυριό. Στο παρακάτω σχήμα βλέπουμε τους τομείς της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων που συμμετέχουν στη σπατάλη των τροφίμων και το αντίστοιχο ποσοστό τους (ανεπτυγμένες οικονομίες). Παρατηρούμε λοιπόν ότι το μεγαλύτερο μέρος σπατάλης τροφίμων οφείλεται (αθροιστικά) στα νοικοκυριά και στις υπηρεσίες catering και ανέρχεται στο 56%.Όπως αναφέρθηκε παραπάνω το φαινόμενο της σπατάλης των τροφίμων έχει κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις.
Ξεκινώντας με τις κοινωνικές επιπτώσεις αναφέρουμε ότι τη στιγμή που το 1/3 των τροφίμων που παράγονται καταλήγουν στα σκουπίδια, 868.000.000 άνθρωποι παγκοσμίως δεν μπορούν να καλύψουν τις καθημερινές τους ανάγκες για τροφή, ενώ η ποσότητα τροφίμων που σπαταλείται θα μπορούσε να καλύψει τέσσερις φορές τις επισιτιστικές τους ανάγκες (FAO, 2011, Global Food Losses and Food Waste- extend, causes and prevention). Στην Ευρώπη σύμφωνα με στοιχεία της ευρωπαϊκής επιτροπής το 50% των τροφίμων σπαταλιέται από super market εστιατόρια και νοικοκυριά ενώ την ίδια στιγμή 79.000.000 ευρωπαίοι πολίτες ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και 16.000.000 ευρωπαίοι συμπολίτες μας εξαρτώνται άμεσα από την επισιτιστική βοήθεια που προσφέρουν φιλανθρωπικά ιδρύματα (European Commission, Preparatory Study on Food Waste Across EU27, 2010). Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, ότι η καταπολέμηση της σπατάλης των τροφίμων παίζει κυρίαρχο ρόλο στον αγώνα ενάντια στην πείνα. Σχετικά με τις οικονομικές επιπτώσεις του προβλήματος της σπατάλης των τροφίμων παρακάτω θα παρουσιασθούν διάφορες προσεγγίσεις του ζητήματος.
Ένας τρόπος με τον οποίο μπορεί να μετρηθεί ο οικονομικός αντίκτυπος της σπατάλης των τροφίμων αναφέρεται στο κόστος παραγωγής τους, δηλαδή στους οικονομικούς πόρους που είναι απαραίτητοι για την παραγωγή των τροφίμων που τελικά δεν καταναλώνονται. Ως εκ τούτου οι οικονομικές επιπτώσεις θα μπορούσαν να προσδιορισθούν ως "η αξία που χάνεται κατά τη σπατάλη". Μια δεύτερη προσέγγιση έχει να κάνει με τις τιμές των τροφίμων οι οποίες συνδέονται με τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης. Σύμφωνα με τους κανόνες της αγοράς η έλλειψη των τροφίμων θα οδηγήσει σε αύξηση των τιμών τους (αν οι υπόλοιποι παράγοντες που επηρεάζουν την προσφορά και τη ζήτηση παραμείνουν αμετάβλητοι, ceteris paribus), γεγονός που πλήττει κυρίως την τσέπη των οικονομικά ασθενέστερων. Επίσης, μπορούμε να αναφέρουμε το υψηλό κόστος διαχείρισης των αποβλήτων δεδομένων των τεράστιων ποσοτήτων βρώσιμων τροφίμων που τελικά απορρίπτονται. Σε αυτές τις δαπάνες περιλαμβάνονται η συντήρηση των χώρων υγειονομικής ταφής, το κόστος μεταφοράς, το κόστος συντήρησης μηχανών και μηχανολογικού εξοπλισμού κ.λπ.
Το συνολικό κόστος της σπατάλης τροφίμων σε παγκόσμια κλίμακα για το έτος 2007, με βάση τις τιμές παραγωγού 2009, ανήλθε περίπου σε 750.000.000.000 αμερικάνικα δολάρια, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο Εθνικό Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της Τουρκίας ή της Ελβετίας για το 2011 (GDP of countries, UNstats, FAO). Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι σπατάλη τροφίμων σημαίνει σπατάλη χρημάτων σε όλα τα επίπεδα και σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων.
Τέλος, αναφορικά με τις περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις αναφέρουμε ότι η σπατάλη τροφίμων συνδέεται άμεσα με τη σπατάλη πολύτιμων φυσικών πόρων, όπως είναι η γη, το νερό, τα θρεπτικά συστατικά και η ενέργεια. Για παράδειγμα, η ποσότητα του νερού που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ή την επεξεργασία του ρυζιού, σπαταλιέται εάν το τελικό προϊόν "χαθεί". Η βασική περιβαλλοντολογική επίπτωση του προβλήματος της σπατάλης των τροφίμων είναι η εκπομπή αερίων (μεθάνιο, διοξείδιο του άνθρακα κ.α.) τα οποία επιδεινώνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και προκαλούν σοβαρές κλιματολογικές μεταβολές και αλλαγές στη βιοποικιλότητα. Σε αυτό το σημείο θα αναφέρουμε μόνο ότι το 2007 οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, σε παγκόσμιο επίπεδο, που οφείλονται στη σπατάλη τροφίμων εκτιμήθηκαν σε 3,3 τόνους, ποσό υπερδιπλάσιο εκείνου που προήλθε από τις οδικές μεταφορές στις ΗΠΑ κατά το 2010!
Τι μπορούμε να κάνουμε όμως για να μειώσουμε τη σπατάλη τροφίμων; Υπάρχουν αρκετές δράσεις που μπορούμε να αναπτύξουμε με σκοπό τη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Βάσει της πυραμίδας διαχείρισης αποβλήτων (Σχήμα 1.7) βλέπουμε ότι στην πρώτη θέση βρίσκεται η πρόληψη. Σε αυτό το στάδιο περιλαμβάνονται:
- η καλύτερη εκπαίδευση και ενημέρωση των καταναλωτών και των εμπλεκομένων φορέων,
- η ορθή επισήμανση στις συσκευασίες των τροφίμων ώστε να αποφεύγεται η σύγχυση που προκαλείται στους καταναλωτές ανάμεσα στις ημερομηνίες "ανάλωση έως" και λήξης,
- μεγαλύτερη ποικιλία στις συσκευασίες τροφίμων ώστε οι καταναλωτές να αγοράζουν τις ποσότητες που μπορούν να καταναλώσουν,
- η χρήση λίστας για τα ψώνια στα super markets ώστε να αγοράζουμε τα προϊόντα και τις ποσότητες που πραγματικά έχουμε ανάγκη,
- ο προγραμματισμός των γευμάτων της επόμενης εβδομάδας,
- η προετοιμασία μερίδων φαγητού που μπορούμε να καταναλώσουμε,
-η προσφορά τροφίμων σε άπορους πολίτες.
Περνώντας στο στάδιο της ανακύκλωσης θα αναφερθούμε στη διαδικασία της κομποστοποίησης. Λιπασματοποίηση ή κομποστοποίηση είναι η αερόβια βιολογική διαδικασία αποικοδόμησης και σταθεροποίησης των οργανικών υλικών μέσω μικροβιακών πληθυσμών. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι τα οργανικά υλικά (φύλλα, κλαδιά και υπολείμματα τροφίμων) να μετατρέπονται σε πλούσιο φυσικό λίπασμα γνωστό ως κομπόστ. Έχει υπολογισθεί ότι το 35% των οικιακών απορριμμάτων μπορούν να κομποστοποιηθούν. Η διαδικασία της κομποστοποίησης για την ανακύκλωση των οργανικών αποβλήτων πρέπει να προτιμάται από οποιαδήποτε άλλη μέθοδο και περιλαμβάνει τα εξής στάδια: 1) κομποστοποίηση στην πηγή, 2) κομποστοποίηση σε πράσινα σημεία ανά γειτονιά, 3) κομποστοποίηση σε επίπεδο
δήμου και 4) κομποστοποίηση σε επίπεδο περιφέρειας.
Γίνεται αντιληπτό ότι οι λόγοι που καθιστούν την κομποστοποίηση ως βασική και απαραίτητη μέθοδο για τη σωστή διαχείριση των οργανικών αποβλήτων σχετίζονται με το τρίπτυχο "περιβάλλον, κοινωνία, οικονομία“.Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, ότι το πρόβλημα της σπατάλης των τροφίμων είναι τεραστίων διαστάσεων και απαιτεί την εξαιρετική προσοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Οι Έλληνες πολίτες είναι ευαισθητοποιημένοι απέναντι στα περιβαλλοντολογικά προβλήματα, όμως στο συγκεκριμένο ζήτημα παρατηρείται έλλειμμα ενημέρωσης. Επίσης, στην ελληνική πολιτεία υπάρχει έλλειψη υποδομών ανακύκλωσης καθώς και απουσία όλων των απαραίτητων ενεργειών για την ενημέρωση των πολιτών και των επιχειρήσεων. Η πολιτεία θα πρέπει να αναπτύξει κίνητρα με στόχο την υιοθέτηση "πράσινων συμπεριφορών" δίνοντας πρώτη το παρόν στη μάχη ενάντια στη σπατάλη των τροφίμων. Παρόλα αυτά ο καθένας μπορεί να υιοθετήσει φιλικότερες προς το περιβάλλον συμπεριφορές, υιοθετώντας κάποιες από τις παραπάνω πρακτικές που αναφέρθηκαν με τελικό στόχο την προστασία του περιβάλλοντος, τη βοήθεια των συνανθρώπων μας αλλά και την καλυτέρευση της ποιότητας ζωής μας.
ενδεικτική βιβλιογραφία:
Ζαχαράτος Θεοφάνης, (2014). Αιτίες και παράγοντες
δημιουργίας σπατάλης τροφίμων (food waste).
Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο
Πάτρας, Πάτρα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου