Γιώργος Διαγουρτάς
MSc Οικονομικών Επιστημών
Μετά από μια εικοσαετία πλήρους επικράτησης της νεοκλασικής οικονομικής θεωρίας, ιδίως μετά και την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, η κρίση του 2008 που ναι μεν ξεκίνησε από το χρηματοπιστωτικό τομέα αλλά επεκτάθηκε και στους υπόλοιπους κλάδους της οικονομίας, επανέφερε στο προσκήνιο τη μαρξιστική θεωρία και τη συζήτηση για την αιτία ή τις αιτίες των οικονομικών κρίσεων. Μια οικονομική κρίση που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ το 2008 αλλά οι επιπτώσεις της εξακολουθούν να ταλανίζουν ακόμα και σήμερα την παγκόσμια οικονομία. Μια παγκόσμια οικονομία που με ανεπαίσθητους ρυθμούς ανάπτυξης, επί της ουσίας, βρίσκεται σε στασιμότητα, με τις προβλέψεις μάλιστα για τα επόμενα έτη να είναι εξαιρετικά δυσοίωνες.
Αφορμή για την συγγραφή του κειμένου υπήρξαν τα δυο εξαιρετικά άρθρα* του μαρξιστή οικονομολόγου Μαικλ Ρόμπερτς με τίτλο «Η Μαρξιστική Θεωρία των οικονομικών κρίσεων στο καπιταλισμό» (The Marxist theory of economic crises in capitalism) περίληψη των οποίων αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του. Τα δύο άρθρα αναπτύσσουν θεωρητικά και επιβεβαιώνουν εμπειρικά το νόμο του Μάρξ, «της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους». Σύμφωνα με τον Τόμας Βάισκοπφ (Thomas Weisskopf) το ποσοστό κέρδους συνοψίζεται βάση του αλγεβρικού τύπου : ROP=P/K=Y/Z*Z/K*P/Y όπου Ρ συμβολίζει τα συνολικά κέρδη, το Κ το απόθεμα του κεφαλαίου, το Υ το καθαρό προϊόν και το Ζ τη δυνητική παραγωγή (δηλαδή το επίπεδο προϊόντος που θα παραγόταν αν χρησιμοποιoύνταν εξ ολοκλήρου το K).Επομένως, το ποσοστό κέρδους είναι γινόμενο του ποσοστού χρήσης των παραγωγικών δυνατοτήτων (Υ/Ζ), του λόγου του δυνητικού προϊόντος προς το κεφάλαιο (Ζ/Κ) και του μεριδίου των κερδών στο καθαρό προϊόν (P/Y). Σύμφωνα με τον παραπάνω αλγεβρικό τύπο τρεις μπορεί να είναι οι αιτίες μείωσης του ποσοστού κέρδους. Σύμφωνα, με το πρώτο παράγοντα του γινομένου (Y/Z) η υποκατανάλωση που θα μειώσει το παραγoμένο προϊόν (Υ),σύμφωνα με το δεύτερο η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου που θα αυξήσει τον αριθμητή (Κ) και σύμφωνα με το τρίτο η συμπίεση των κερδών λόγω ισχυροποίησης της εργατικής τάξης.
Πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους
Σύμφωνα με το νόμο της “πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους”, η δυνητική αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου (ο 2ος παράγοντας του γινομένου του αλγεβρικού τύπου του Weiskopf) ενεργεί πτωτικά στο ποσοστό κέρδους (ROP). Σύμφωνα με το Μάρξ το ROP ισούται με το πηλίκο της παραγόμενης υπεραξίας SV προς το συνολικό κεφάλαιο Κ. To κεφάλαιο διακρίνεται σε σταθερό (F) και μεταβλητό (C).Το πρώτο αφορά το κεφάλαιο για μηχανήματα, πρώτες ύλες και γενικά τα μέσα παραγωγής, ενώ το δεύτερο το κεφάλαιο που καταβάλλεται για μισθούς. Συνεπώς, το ποσοστό κέρδους ισούται με ROP= SV/F+C. Διαιρώντας αριθμητή και παρανομαστή με το μεταβλητό κεφάλαιο C καταλήγουμε στο τύπο: ROP=S/G+1 όπου S είναι το ποσοστό εκμετάλλευσης της εργασίας (SV/C) και G η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου (F/C).
Για το Μαρξ ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής χαρακτηρίζεται από αυξανόμενη οργανική σύνθεση του κεφαλαίου. Η μετάβαση από τα χειροκίνητα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν στη περίοδο του μερκαντιλισμού και στα πρώτα στάδια του καπιταλισμού σε εργοστάσια, μηχανήματα, διαστημικούς σταθμούς, προκαλεί τεράστια αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στον καπιταλισμό, ως αποτέλεσμα της εκμηχάνισης. Η διαρκής εκμηχάνιση της παραγωγής αυξάνει σε μεγαλύτερο βαθμό το σταθερό κόστος F σε σύγκριση με το εργασιακό κόστος C. Αφού αυξάνει η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου G, λόγω της αύξησης του σταθερού κόστους, μειώνεται το ποσοστό κέρδους ROP με δεδομένο πως ο αριθμητής S δεν μεταβάλλεται.
Στο παρακάτω σχήμα επαληθεύεται η θεωρία του Μαρξ πως η καπιταλιστική επένδυση οδηγεί σε αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου
Το γράφημα δείχνει μια σταθερή αυξητική τάση στην αξία του κεφαλαίου ανά ώρα εργασίας για τη Μεγ.Βρετανία από το 1947 έως το 2007. Επίσης, απεικονίζει αύξηση της παραγωγικότητας (ο χρόνος εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή μίας μονάδας προϊόντος). Συνεπώς, έχουμε αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου (VkxH) και της παραγωγικότητας της εργασίας (πτώση του LT) και μείωση του ποσοστού του κέρδους (ROP). Δηλαδή, έχουμε εμπειρική επαλήθευση του νόμου της “πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους”. Μάλιστα, αυτή η πτωτική τάση είναι τόσο ισχυρή σύμφωνα με το Μάρξ που υπερκαλύπτει αντεπιδρώσες όπως η αύξηση της διάρκειας της εργάσιμης ημέρας (λόγω του ορίου του 24 ώρου) ή η αύξηση της υπεραξίας της εργασίας που περιορίζεται όμως λόγω της ισχύος των συνδικάτων και της διεκδίκησης ενός ποιοτικού επιπέδου ζωής κ.α. Είναι η επίδραση της πάλης των τάξεων στο καπιταλιστικό σύστημα.
Μπορεί ο νόμος του Μαρξ να ερμηνεύσει τις οικονομικές κρίσεις;
Η ισχύς του νόμου της πτωτικής τάσης του κέρδους συνεπάγεται μείωση της καπιταλιστικής επένδυσης .Η μείωση της επένδυσης οδηγεί σε μείωση των θέσεων εργασίας και των εισοδημάτων. Η οικονομία βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο του οικονομικού κύκλου όταν υπάρχει καταστροφή του κεφαλαίου (απόσβεση του κεφαλαίου, πτώχευση των εταιρειών, μείωση του μισθολογικού κόστους) προκειμένου να αυξηθεί και πάλι η κερδοφορία. Στη συνέχεια, η αύξηση της κερδοφορίας οδηγεί σε αύξηση των επενδύσεων και η οικονομία αναπτύσσεται. Το παρακάτω γράφημα περιγράφει εξαιρετικά τα στάδια του οικονομικού κύκλου.
Η απόδειξη αυτής της αιτιώδους συνάφειας μεταξύ του κέρδους και επενδύσεων απεικονίζεται εμφανώς στο παρακάτω γράφημα . Μελετώντας τη πορεία των κερδών των αμερικανικών εταιριών (corporate profits) , των επενδύσεων (investment) και τους πραγματικού ακαθάριστου προϊόντος της αμερικανικής οικονομίας (GDP με τις τιμές να αναγράφονται στην δεξιά πλευρά του γραφήματος) κατά την περίοδο πριν την ύφεση της αμερικανικής οικονομίας, κατά την διάρκεια (2008) και μετά την επάνοδο σε μικρούς αλλά αναπτυξιακούς ρυθμούς, παρατηρείται πως αξία των κερδών λαμβάνει τη μέγιστη τιμής της στη μέση της χρονιάς, το 2006 και οι επενδύσεις και το ΑΕΠ λαμβάνουν τη μέγιστη τιμή τους 2 έτη αργότερα (στο μέσο του 2008).Τα κέρδη αρχίζουν να εμφανίζουν και πάλι αυξητικούς ρυθμούς κατά τη διάρκεια της ύφεσης (τέλος 2008) και η ανάπτυξη και η αύξηση των επενδύσεων επανέρχονται ένα χρόνο αργότερα (μέσα και τέλος του 2009 αντίστοιχα).
Τα Κέρδη Δίνουν τον Τόνο
-Mass of profit peaks in mid-2006: To συνολικό κέρδος φτάνει σε μέγιστο σημείο ατα μέσα του 2006
-Investment and GDP peak teo years later : Οι επενδύσεις και το ΑΕΠ φτάνουν σε μέγιστο σημείο 2 χρόνια αργότερα
-Profits turn up in q3*08 and invesment follows one year later: Τα κέρδη εμφανίζουν ανοδική τροχιά από το Q3*08 και οι επενδύσεις ακολουθούν 3 έτη αργότερα
Δύο είναι τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από το παραπάνω γράφημα α) ότι μια μεταβολή πορείας των κερδών τείνει να ακολουθείται ένα χρόνο αργότερα από την μεταβολή των επενδύσεων προς την ίδια κατεύθυνση και β) ότι μια μεταβολή πορείας των επενδύσεων συνήθως την ακολουθεί μετά από λίγα χρόνια μεταβολή της πορείας των κερδών προς την αντίθετη κατεύθυνση. Έτσι έχουμε την ολοκλήρωση ενός οικονομικού
κύκλου. Συνεπώς, αν επαληθευτεί η θεωρία και η κανονικότητα των οικονομικών κύκλων συμπεραίνεται με κάποια βεβαιότητα πως η αμερικανική οικονομία θα βρεθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, εκ νέου σε υφεσιακή τροχιά με απρόβλεπτες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία. Ο ρυθμός αύξησης των κερδών στις ΗΠΑ παρέμεινε στάσιμος το 2013 και μειώθηκε το 2014 ενώ η συνολική αξία των κερδών (mass of profits) μειώθηκε το 2015.
Μάλιστα ο νόμος του Μαρξ “της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους” πραγματοποιεί μια ακόμα πιο θεμελιώδη πρόβλεψη: ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δεν θα είναι αέναος, αλλά παροδικός στην ιστορία της ανθρώπινης κοινωνικής οργάνωσης. Ο νόμος προβλέπει ότι, στην διάρκεια λειτουργίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής θα υπάρχει πτώση του ποσοστού του κέρδους σε παγκόσμια κλίμακα που θα δημιουργεί περισσότερες κρίσεις λόγω του αυτοκαταστροφικού χαρακτήρα του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος. Το παρακάτω γράφημα επιβεβαιώνει ότι ο ρυθμός του ποσοστού κέρδους παγκοσμίως (world rate of profit) έχει μειωθεί τα τελευταία 70 χρόνια.
Μελετώντας το γράφημα συμπεραίνεται πως παρά την αντιμετώπιση των καπιταλιστικών κρίσεων, η επάνοδος του κεφαλαίου στην κερδοφορία είναι παροδική. Μάλιστα η τάση του ποσοστού κέρδους (ROP) διαχρονικά είναι πτωτική. Συνεπώς η άποψη πως υπάρχει μια ανεξάντλητη ποσότητα του κεφαλαίου που αποκαθιστά το ποσοστό κέρδους και άρα τη ζωτικότητα του κεφαλαίου και θεωρεί τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ως ένα φυσικό-ιστορικό φαινόμενο, διαψεύδεται και εμπειρικά. Άρα ο νόμος του Μαρξ της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους λόγω της αύξησης της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου επιβεβαιώνεται.
Εναλλακτικές θεωρίες και συμπεράσματα
Παρά τις εναλλακτικές θεωρίες των ορθόδοξων και ετερόδοξων οικονομολόγων πως το εργασιακό κόστος και η υποκατανάλωση αντίστοιχα, συνιστούν τη βασική αιτία των οικονομικών κρίσεων, καμία άλλη θεωρία δεν ερμηνεύει την διαχρονικότητα των οικονομικών κρίσεων και δεν στοχεύει στον αυτοκαταστροφικό χαρακτήρα του ίδιου του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, όπως ο νόμος του Μαρξ. Όλες οι εναλλακτικές θεωρίες έχουν ένα κοινό. Προτείνουν διεξόδους από τις κρίσεις μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα δίχως να το αποδομούν. Αν η κρίση οφείλεται στην υποκατανάλωση προτείνουν αύξηση των δημοσιονομικών δαπανών, αν οφείλεται στις κοινωνικές ανισότητες, αναδιανομή των φόρων, αν οφείλεται στο παρασιτικό χρηματοπιστωτικό τομέα, έλεγχο και ρύθμιση του τραπεζικού συστήματος. Όλες οι παραπάνω λύσεις δεν αμφισβητούν το καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής αλλά αποτελούν μέτρα βελτίωσης ή διόρθωσής του. Είναι απόψεις ρεφορμιστικές στη μαρξιστική θεωρία όταν θεωρούν πως χωρίς έλεγχο των μέσων παραγωγής μπορεί να επιτευχθεί ο σοσιαλισμός. Ο σοσιαλισμός δεν είναι ηθικό ζήτημα, που θα επιτευχθεί με τη αντιμετώπιση των ανισοτήτων και της φτώχειας, αλλά οφείλει να είναι αντικειμενικός σκοπός. Αλλά ακόμα και αυτές οι μικρές επιτυχίες των κοινωνικά αδύναμων απαιτούν επαναστατικές μεθόδους απέναντι στο κεφάλαιο. Συνεπώς, γιατί να διακόψουμε τον επαναστατικό μας χαρακτήρα στα συγκεκριμένα επιτεύγματα και να μην διεκδικήσουμε ολοκληρωτική ανατροπή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων.
* Tα δύο άρθρα μπορείτε να τα διαβάσετε στα δύο link:
https://thenextrecession.wordpress.com/2015/12/27/the-marxist-theory-of-economic-crises-incapitalism-part-one/
https://thenextrecession.wordpress.com/2015/12/29/the-marxist-theory-of-economic-crises-incapitalism-part-two/
MSc Οικονομικών Επιστημών
Μετά από μια εικοσαετία πλήρους επικράτησης της νεοκλασικής οικονομικής θεωρίας, ιδίως μετά και την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, η κρίση του 2008 που ναι μεν ξεκίνησε από το χρηματοπιστωτικό τομέα αλλά επεκτάθηκε και στους υπόλοιπους κλάδους της οικονομίας, επανέφερε στο προσκήνιο τη μαρξιστική θεωρία και τη συζήτηση για την αιτία ή τις αιτίες των οικονομικών κρίσεων. Μια οικονομική κρίση που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ το 2008 αλλά οι επιπτώσεις της εξακολουθούν να ταλανίζουν ακόμα και σήμερα την παγκόσμια οικονομία. Μια παγκόσμια οικονομία που με ανεπαίσθητους ρυθμούς ανάπτυξης, επί της ουσίας, βρίσκεται σε στασιμότητα, με τις προβλέψεις μάλιστα για τα επόμενα έτη να είναι εξαιρετικά δυσοίωνες.
Αφορμή για την συγγραφή του κειμένου υπήρξαν τα δυο εξαιρετικά άρθρα* του μαρξιστή οικονομολόγου Μαικλ Ρόμπερτς με τίτλο «Η Μαρξιστική Θεωρία των οικονομικών κρίσεων στο καπιταλισμό» (The Marxist theory of economic crises in capitalism) περίληψη των οποίων αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του. Τα δύο άρθρα αναπτύσσουν θεωρητικά και επιβεβαιώνουν εμπειρικά το νόμο του Μάρξ, «της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους». Σύμφωνα με τον Τόμας Βάισκοπφ (Thomas Weisskopf) το ποσοστό κέρδους συνοψίζεται βάση του αλγεβρικού τύπου : ROP=P/K=Y/Z*Z/K*P/Y όπου Ρ συμβολίζει τα συνολικά κέρδη, το Κ το απόθεμα του κεφαλαίου, το Υ το καθαρό προϊόν και το Ζ τη δυνητική παραγωγή (δηλαδή το επίπεδο προϊόντος που θα παραγόταν αν χρησιμοποιoύνταν εξ ολοκλήρου το K).Επομένως, το ποσοστό κέρδους είναι γινόμενο του ποσοστού χρήσης των παραγωγικών δυνατοτήτων (Υ/Ζ), του λόγου του δυνητικού προϊόντος προς το κεφάλαιο (Ζ/Κ) και του μεριδίου των κερδών στο καθαρό προϊόν (P/Y). Σύμφωνα με τον παραπάνω αλγεβρικό τύπο τρεις μπορεί να είναι οι αιτίες μείωσης του ποσοστού κέρδους. Σύμφωνα, με το πρώτο παράγοντα του γινομένου (Y/Z) η υποκατανάλωση που θα μειώσει το παραγoμένο προϊόν (Υ),σύμφωνα με το δεύτερο η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου που θα αυξήσει τον αριθμητή (Κ) και σύμφωνα με το τρίτο η συμπίεση των κερδών λόγω ισχυροποίησης της εργατικής τάξης.
Πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους
Σύμφωνα με το νόμο της “πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους”, η δυνητική αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου (ο 2ος παράγοντας του γινομένου του αλγεβρικού τύπου του Weiskopf) ενεργεί πτωτικά στο ποσοστό κέρδους (ROP). Σύμφωνα με το Μάρξ το ROP ισούται με το πηλίκο της παραγόμενης υπεραξίας SV προς το συνολικό κεφάλαιο Κ. To κεφάλαιο διακρίνεται σε σταθερό (F) και μεταβλητό (C).Το πρώτο αφορά το κεφάλαιο για μηχανήματα, πρώτες ύλες και γενικά τα μέσα παραγωγής, ενώ το δεύτερο το κεφάλαιο που καταβάλλεται για μισθούς. Συνεπώς, το ποσοστό κέρδους ισούται με ROP= SV/F+C. Διαιρώντας αριθμητή και παρανομαστή με το μεταβλητό κεφάλαιο C καταλήγουμε στο τύπο: ROP=S/G+1 όπου S είναι το ποσοστό εκμετάλλευσης της εργασίας (SV/C) και G η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου (F/C).
Για το Μαρξ ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής χαρακτηρίζεται από αυξανόμενη οργανική σύνθεση του κεφαλαίου. Η μετάβαση από τα χειροκίνητα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν στη περίοδο του μερκαντιλισμού και στα πρώτα στάδια του καπιταλισμού σε εργοστάσια, μηχανήματα, διαστημικούς σταθμούς, προκαλεί τεράστια αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στον καπιταλισμό, ως αποτέλεσμα της εκμηχάνισης. Η διαρκής εκμηχάνιση της παραγωγής αυξάνει σε μεγαλύτερο βαθμό το σταθερό κόστος F σε σύγκριση με το εργασιακό κόστος C. Αφού αυξάνει η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου G, λόγω της αύξησης του σταθερού κόστους, μειώνεται το ποσοστό κέρδους ROP με δεδομένο πως ο αριθμητής S δεν μεταβάλλεται.
Στο παρακάτω σχήμα επαληθεύεται η θεωρία του Μαρξ πως η καπιταλιστική επένδυση οδηγεί σε αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου
Το γράφημα δείχνει μια σταθερή αυξητική τάση στην αξία του κεφαλαίου ανά ώρα εργασίας για τη Μεγ.Βρετανία από το 1947 έως το 2007. Επίσης, απεικονίζει αύξηση της παραγωγικότητας (ο χρόνος εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή μίας μονάδας προϊόντος). Συνεπώς, έχουμε αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου (VkxH) και της παραγωγικότητας της εργασίας (πτώση του LT) και μείωση του ποσοστού του κέρδους (ROP). Δηλαδή, έχουμε εμπειρική επαλήθευση του νόμου της “πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους”. Μάλιστα, αυτή η πτωτική τάση είναι τόσο ισχυρή σύμφωνα με το Μάρξ που υπερκαλύπτει αντεπιδρώσες όπως η αύξηση της διάρκειας της εργάσιμης ημέρας (λόγω του ορίου του 24 ώρου) ή η αύξηση της υπεραξίας της εργασίας που περιορίζεται όμως λόγω της ισχύος των συνδικάτων και της διεκδίκησης ενός ποιοτικού επιπέδου ζωής κ.α. Είναι η επίδραση της πάλης των τάξεων στο καπιταλιστικό σύστημα.
Μπορεί ο νόμος του Μαρξ να ερμηνεύσει τις οικονομικές κρίσεις;
Η ισχύς του νόμου της πτωτικής τάσης του κέρδους συνεπάγεται μείωση της καπιταλιστικής επένδυσης .Η μείωση της επένδυσης οδηγεί σε μείωση των θέσεων εργασίας και των εισοδημάτων. Η οικονομία βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο του οικονομικού κύκλου όταν υπάρχει καταστροφή του κεφαλαίου (απόσβεση του κεφαλαίου, πτώχευση των εταιρειών, μείωση του μισθολογικού κόστους) προκειμένου να αυξηθεί και πάλι η κερδοφορία. Στη συνέχεια, η αύξηση της κερδοφορίας οδηγεί σε αύξηση των επενδύσεων και η οικονομία αναπτύσσεται. Το παρακάτω γράφημα περιγράφει εξαιρετικά τα στάδια του οικονομικού κύκλου.
Η απόδειξη αυτής της αιτιώδους συνάφειας μεταξύ του κέρδους και επενδύσεων απεικονίζεται εμφανώς στο παρακάτω γράφημα . Μελετώντας τη πορεία των κερδών των αμερικανικών εταιριών (corporate profits) , των επενδύσεων (investment) και τους πραγματικού ακαθάριστου προϊόντος της αμερικανικής οικονομίας (GDP με τις τιμές να αναγράφονται στην δεξιά πλευρά του γραφήματος) κατά την περίοδο πριν την ύφεση της αμερικανικής οικονομίας, κατά την διάρκεια (2008) και μετά την επάνοδο σε μικρούς αλλά αναπτυξιακούς ρυθμούς, παρατηρείται πως αξία των κερδών λαμβάνει τη μέγιστη τιμής της στη μέση της χρονιάς, το 2006 και οι επενδύσεις και το ΑΕΠ λαμβάνουν τη μέγιστη τιμή τους 2 έτη αργότερα (στο μέσο του 2008).Τα κέρδη αρχίζουν να εμφανίζουν και πάλι αυξητικούς ρυθμούς κατά τη διάρκεια της ύφεσης (τέλος 2008) και η ανάπτυξη και η αύξηση των επενδύσεων επανέρχονται ένα χρόνο αργότερα (μέσα και τέλος του 2009 αντίστοιχα).
Τα Κέρδη Δίνουν τον Τόνο
-Mass of profit peaks in mid-2006: To συνολικό κέρδος φτάνει σε μέγιστο σημείο ατα μέσα του 2006
-Investment and GDP peak teo years later : Οι επενδύσεις και το ΑΕΠ φτάνουν σε μέγιστο σημείο 2 χρόνια αργότερα
-Profits turn up in q3*08 and invesment follows one year later: Τα κέρδη εμφανίζουν ανοδική τροχιά από το Q3*08 και οι επενδύσεις ακολουθούν 3 έτη αργότερα
Δύο είναι τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από το παραπάνω γράφημα α) ότι μια μεταβολή πορείας των κερδών τείνει να ακολουθείται ένα χρόνο αργότερα από την μεταβολή των επενδύσεων προς την ίδια κατεύθυνση και β) ότι μια μεταβολή πορείας των επενδύσεων συνήθως την ακολουθεί μετά από λίγα χρόνια μεταβολή της πορείας των κερδών προς την αντίθετη κατεύθυνση. Έτσι έχουμε την ολοκλήρωση ενός οικονομικού
κύκλου. Συνεπώς, αν επαληθευτεί η θεωρία και η κανονικότητα των οικονομικών κύκλων συμπεραίνεται με κάποια βεβαιότητα πως η αμερικανική οικονομία θα βρεθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, εκ νέου σε υφεσιακή τροχιά με απρόβλεπτες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία. Ο ρυθμός αύξησης των κερδών στις ΗΠΑ παρέμεινε στάσιμος το 2013 και μειώθηκε το 2014 ενώ η συνολική αξία των κερδών (mass of profits) μειώθηκε το 2015.
Μάλιστα ο νόμος του Μαρξ “της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους” πραγματοποιεί μια ακόμα πιο θεμελιώδη πρόβλεψη: ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δεν θα είναι αέναος, αλλά παροδικός στην ιστορία της ανθρώπινης κοινωνικής οργάνωσης. Ο νόμος προβλέπει ότι, στην διάρκεια λειτουργίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής θα υπάρχει πτώση του ποσοστού του κέρδους σε παγκόσμια κλίμακα που θα δημιουργεί περισσότερες κρίσεις λόγω του αυτοκαταστροφικού χαρακτήρα του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος. Το παρακάτω γράφημα επιβεβαιώνει ότι ο ρυθμός του ποσοστού κέρδους παγκοσμίως (world rate of profit) έχει μειωθεί τα τελευταία 70 χρόνια.
Μελετώντας το γράφημα συμπεραίνεται πως παρά την αντιμετώπιση των καπιταλιστικών κρίσεων, η επάνοδος του κεφαλαίου στην κερδοφορία είναι παροδική. Μάλιστα η τάση του ποσοστού κέρδους (ROP) διαχρονικά είναι πτωτική. Συνεπώς η άποψη πως υπάρχει μια ανεξάντλητη ποσότητα του κεφαλαίου που αποκαθιστά το ποσοστό κέρδους και άρα τη ζωτικότητα του κεφαλαίου και θεωρεί τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ως ένα φυσικό-ιστορικό φαινόμενο, διαψεύδεται και εμπειρικά. Άρα ο νόμος του Μαρξ της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους λόγω της αύξησης της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου επιβεβαιώνεται.
Εναλλακτικές θεωρίες και συμπεράσματα
Παρά τις εναλλακτικές θεωρίες των ορθόδοξων και ετερόδοξων οικονομολόγων πως το εργασιακό κόστος και η υποκατανάλωση αντίστοιχα, συνιστούν τη βασική αιτία των οικονομικών κρίσεων, καμία άλλη θεωρία δεν ερμηνεύει την διαχρονικότητα των οικονομικών κρίσεων και δεν στοχεύει στον αυτοκαταστροφικό χαρακτήρα του ίδιου του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, όπως ο νόμος του Μαρξ. Όλες οι εναλλακτικές θεωρίες έχουν ένα κοινό. Προτείνουν διεξόδους από τις κρίσεις μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα δίχως να το αποδομούν. Αν η κρίση οφείλεται στην υποκατανάλωση προτείνουν αύξηση των δημοσιονομικών δαπανών, αν οφείλεται στις κοινωνικές ανισότητες, αναδιανομή των φόρων, αν οφείλεται στο παρασιτικό χρηματοπιστωτικό τομέα, έλεγχο και ρύθμιση του τραπεζικού συστήματος. Όλες οι παραπάνω λύσεις δεν αμφισβητούν το καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής αλλά αποτελούν μέτρα βελτίωσης ή διόρθωσής του. Είναι απόψεις ρεφορμιστικές στη μαρξιστική θεωρία όταν θεωρούν πως χωρίς έλεγχο των μέσων παραγωγής μπορεί να επιτευχθεί ο σοσιαλισμός. Ο σοσιαλισμός δεν είναι ηθικό ζήτημα, που θα επιτευχθεί με τη αντιμετώπιση των ανισοτήτων και της φτώχειας, αλλά οφείλει να είναι αντικειμενικός σκοπός. Αλλά ακόμα και αυτές οι μικρές επιτυχίες των κοινωνικά αδύναμων απαιτούν επαναστατικές μεθόδους απέναντι στο κεφάλαιο. Συνεπώς, γιατί να διακόψουμε τον επαναστατικό μας χαρακτήρα στα συγκεκριμένα επιτεύγματα και να μην διεκδικήσουμε ολοκληρωτική ανατροπή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων.
* Tα δύο άρθρα μπορείτε να τα διαβάσετε στα δύο link:
https://thenextrecession.wordpress.com/2015/12/27/the-marxist-theory-of-economic-crises-incapitalism-part-one/
https://thenextrecession.wordpress.com/2015/12/29/the-marxist-theory-of-economic-crises-incapitalism-part-two/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου