Απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και οι εργασιακές μεταβολές στη μνημονιακή περίοδο

Γιώργος Διαγουρτάς

MSc ΟικονομικώνΕπιστημών

Μεταβολές στο είδος των συμβάσεων εργασίας στην περίοδο των προγραμμάτων προσαρμογής

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

To συγκεκριμένο άρθρο είναι το πρώτο μιας σειράς τριών άρθρων που αφορούν τις μνημονιακές μεταβολές στις εργασιακές σχέσεις, που έχουν συντελεστεί στη χώρα την περίοδο των προγραμμάτων προσαρμογής (2010 έως σήμερα).

Το παρόν άρθρο αναφέρεται στις μεταβολές του είδους των συμβάσεων εργασίας μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου. Με την ΠΥΣ 6/28.2.2012 Ν 4093/2012 το γνωστό και ως “Μνημόνιο 2” της κυβέρνησης Παπαδήμου και την «Έγκριση Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013 - 2016 - Επείγοντα Μέτρα Εφαρμογής Ν 4046/2012 και του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013», που ψηφίστηκε από την κυβέρνηση Σαμαρά το φθινόπωρο του 2012, επήλθαν σημαντικότατες τροποποιήσεις στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων, με θεσμικά κυρίαρχη αυτή της τροποποίησης του συστήματος καθορισμού των κατωτάτων ορίων των αποδοχών των εργαζόμενων όλης της χώρας. Νόμοι που άλλαξαν ριζικά το status quo των εργασιακών σχέσεων και των εργασιακών δικαιωμάτων επιφέροντας βαρύτατα πλήγματα στους εργαζόμενους και ελευθερία κινήσεων στους εργοδότες.

Η ύφεση της ελληνικής οικονομίας και η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, που ενισχύθηκε με τη θέσπιση των νέων εργασιακών νόμων, επέφεραν ριζικές αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις. Σύμφωνα με τις τριμηνιαίες εκθέσεις εργατικού δυναμικού της ΕΛ.ΣΤΑΤ. το 4ο τρίμηνο του 2009 το μερίδιο των μερικώς απασχολούμενων στο σύνολο των εργαζόμενων ήταν μόλις 6,2%, ενώ το 48,5% κατέφυγε σε αυτή την επιλογή, γιατί δυσκολευόταν να βρει εργασία πλήρους απασχόλησης (υποαπασχολούμενοι). Δύο χρόνια αργότερα, στο 4ο τρίμηνο του 2011 η οικονομική ύφεση και η αύξηση της ανεργίας επέφερε αύξηση του ποσοστού εργαζόμενων μερικής απασχόλησης στο 7,1% (14,5% αύξηση) και μικρή αύξηση των εργαζόμενων που αδυνατούσαν να βρουν πλήρη απασχόληση σε 58,3%. Μετά από την ψήφιση του “Μνημονίου 2” και των εφαρμοστικών νόμων το 2012, στις αρχές και στα τέλη του 2012 αντίστοιχα, πλέον στο 1ο τρίμηνο του 2016 το ποσοστό εργαζόμενων μερικής απασχόλησης έχει εκτοξευθεί στο 9,8% (αύξηση 38%) και το ποσοστό υποαπασχολούμενων έχει φτάσει στο 69,1%.

Είναι φανερό πως το μερίδιο των μερικώς απασχολούμενων και των υποαπασχολούμενων αυξάνεται με όλο και μεγαλύτερους ρυθμούς στη χώρα μας. Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη τα στοιχεία του «ΕΡΓΑΝΗ»[1] το μερίδιο των νέων συμβάσεων εργασίας μερικής απασχόλησης ή εκ περιτροπής εργασίας (ευέλικτων μορφών εργασίας) στο σύνολο των συμβάσεων αυξάνεται συνεχώς. Ενώ το ποσοστό των νέων προσλήψεων πλήρους απασχόλησης το 1ο εξάμηνο του 2014 ήταν 54,18% (Γράφημα 1), το 1ο εξάμηνο του 2016 έχει μειωθεί στο 48,44% (Γράφημα 2).

Την ίδια στιγμή που το ποσοστό των νεων συμβάσεων μερικής απασχόλησης αυξήθηκε από 33,94% σε 37,51% και το ποσοστό των νέων συμβάσεων εκ περιτροπής εργασίας[2] από 11,87% σε 14,05%

Γράφημα 1

Γράφημα 2

Μάλιστα μόνο για τον Ιούνιο του 2016 (Γράφημα 3) το ποσοστό νέων προσλήψεων με σύμβαση πλήρους απασχόλησης μειώθηκε και έφτασε το 44,3% έναντι 49,49% τον Ιούνιο του 2014 (Γράφημα 4).

Γράφημα 3

Γράφημα 4

Σύμφωνα και με το Διεθνή Οργανισμό Εργασίας (ILO) η σύνθεση των νέων συμβάσεων εργασίας εμφάνισε μεγάλες μεταβολές την πενταετία 2009-2013. Τα ποσοστά είναι παρόμοια με του «ΕΡΓΑΝΗ». Ενώ το 2009 το ποσοστό των συμβάσεων πλήρους απασχόλησης σε νέες συμβάσεις αγγίζει το 80%, το 2013 πλησιάζει κοντά στο 50% (Γράφημα 5). Με τις νέες συμβάσεις μερικής απασχόλησης και εκ περιτροπής εργασίας να υπερδιπλασιάζονται.

Γράφημα 5

Αν συγκρίνουμε με έτος βάσης το 2008, από το 2008 έως το 1ο τρίμηνο του 2014 ενώ οι θέσεις εργασίας μειώνονται στην Ελλάδα σε ποσοστό μεγαλύτερο του 20%, το ποσοστό των μερικώς απασχολούμενων το ίδιο διάστημα αυξάνεται πάνω από 20% (Γράφημα 6).

Γράφημα 6

  

Σύμφωνα και με τη Eurostat το ποσοστό των υποαπασχολούμενων (δηλαδή των εργαζόμενων που εργάζονται σε καθεστώς μερικής απασχόλησης ενώ θα επιθυμούσαν να εργάζονται σε καθεστώς πλήρους απασχόλησης) στο σύνολο των εργαζόμενων για το 2015 στην Ελλάδα ήταν κοντά στο 7% (έναντι περίπου 5% στο σύνολο της Ε.Ε.), ποσοστό που την κατατάσσει στην 3η θέση ως χώρα στην Ε.Ε. μετά από την Κύπρο και την Ισπανία (Γράφημα 7). Για το ίδιο έτος το μερίδιο των υποαπασχολούμενων στο σύνολο των μερικώς απασχολούμενων ξεπερνά το 70%, ποσοστό που κατατάσσει την Ελλάδα στην 1η θέση στις χώρες της Ε.Ε., όταν ο αντίστοιχος μέσος όρος στην Ε.Ε. δεν ξεπερνά το 25% (Γράφημα 8). Συνεπώς, το επιχείρημα των συστημικών οικονομολόγων και Μ.Μ.Ε. πως η αναδιάρθρωση στην αγορά εργασίας και η μεγαλύτερη ευελιξία είναι απαραίτητη για να συγκλίνουμε ως χώρα με τις εργασιακές σχέσεις που επικρατούν στα υπόλοιπα κράτη της Ε.Ε. (19,6% το μερίδιο των συμβάσεων μερικής απασχόλησης στην Ε.Ε. και 9,3% στην Ελλάδα) αποδομείται από τα στοιχεία της EUROSTAT. Αν και πράγματι συγκλίνουμε, χρόνο με το χρόνο, ως χώρα στο ποσοστό των συμβάσεων μερικής απασχόλησης στην Ε.Ε. είναι πολύ μεγαλύτερο το ποσοστό των εργαζομένων στην Ελλάδα που αναγκάζονται να συνάψουν σύμβαση μερικής απασχόλησης, γιατί αδυνατούν να βρουν εργασία πλήρους απασχόλησης, σε σύγκριση με το σύνολο της Ε.Ε. Αυτό συμβαίνει γιατί το μεγαλύτερο μέρος των συμβάσεων μερικής απασχόλησης στην υπόλοιπη Ε.Ε. συνάπτεται κυρίως από μητέρες ή φοιτητές που επιθυμούν ένα πρόσθετο εισόδημα για να συντηρήσουν την οικογένειά τους ή για να πληρώσουν τις σπουδές τους αντίστοιχα, και όχι από εργαζομένους που αδυνατούν να βρουν εργασία πλήρους απασχόλησης και να συντηρήσουν αξιοπρεπώς την οικογένειά τους.

Γράφημα 7

Ποσοστό υποαπασχολούμενων εργαζόμενων ηλικίας 15-74,ετήσιος  μ.ο 2015

Γράφημα 8

Ποσοστό υποαπασχολούμενων μερικώς απασχολούμενων ηλικίας 15-74, ετήσιος μ.ο. 2015

Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι συνέπειες των μνημονιακών πολιτικών και της οικονομικής ύφεσης στη χώρα είχαν και εξακολουθούν να έχουν, όσων αφορά τον τύπο και το είδος των εργασιακών σχέσεων, τα εξής χαρακτηριστικά:

  Το ποσοστό των εργαζομένων με ευέλικτη μορφή εργασίας αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς από το 2009 και μετά. Παρά τη μεγάλη μείωση των θέσεων εργασίας, υπάρχει μεγάλη αυξήση των θέσεων εργασίας με ευέλικτη μορφή απασχόλησης . 

 Το ποσοστό των υποαπασχολούμενων μερικώς απασχολούμενων αυξάνεται και αυτό με υπερβολικά γρήγορους ρυθμούς ξεπερνώντας κατά πολύ το Μ.Ο. της Ε.Ε. .Tο στοιχείο αυτό δείχνει πως εκτός από το πολύ υψηλό ποσοστό ανεργίας που μαστίζει τη χώρα, υπάρχει και ένας πολύ μεγάλος και συνεχώς αυξανόμενος αριθμός εργαζόμενων που δεν είναι ικανοποιημένος από την εργασιακή σχέση που έχει συνάψει.

---

[1]Το ΕΡΓΑΝΗ συλλέγει στοιχεία από το Μάρτιο του 2014

[2]Ως εκ περιτροπής απασχόληση θεωρείται η απασχόληση κατά λιγότερες ημέρες την εβδομάδα η κατά λιγότερες εβδομάδες το μήνα η κατά λιγότερους μήνες το έτος ή και συνδυασμός αυτών κατά πλήρες ημερήσιο ωράριο εργασίας.