Τετάρτη 26 Ιουλίου 2017

Μεθ’ υπολήψεως: Βασίλαρος, Καραγκιοζοπαίχτης

Γεωργία Καρατζά

Συγγραφέας 
Μεταπτυχιακός Δημιουργικής Γραφής

Ο Βασίλειος Ανδρικόπουλος, γνωστός σε όλους με το καλλιτεχνικό του ψευδώνυμο Βασίλαρος, γεννήθηκε το 1899 στη Ροδοδάφνη Αιγίου. Υπήρξε μεγάλος «μάστορας» του θεάτρου σκιών και μαθητής επίσης μεγάλων καραγκιοζοπαιχτών, όπως του Σωτηρόπουλου, του Πάγκαλου και του Μανωλόπουλου. Σε αυτοβιογραφία του όπως αυτή αποδίδεται στο βιβλίο του Άρη Μηλιώνη (2001), αναφέρει: «Από μικρό παιδί μ’ άρεσε ο Καραγκιόζης και σιγά σιγά άρχισα να παίζω. Στην αρχή πήγα βοηθός στο Δαλιάνη- που ήταν γνωστός με το όνομα Μανωλόπουλος- το 1918. Με ρώτησε αν ήξερα να του παίξω κάποια παράσταση και του έπαιξα Το βοτάνι της αγάπης.»

Βεβαίως συνέχισε  με πλήθος παραστάσεων, καθώς πέρασε σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του περιοδεύοντας με τους βοηθούς του την ελληνική επαρχία, με κέντρο εξορμήσεων του την Πάτρα. Κατάφερε να κερδίσει την επιδοκιμασία και αγάπη του κοινού προσφέροντας στις ελληνικές μάζες την πατροπαράδοτη θεατρική ψυχαγωγία του Καραγκιόζη, σε εποχές δύσκολες για τον Ελληνισμό αφουγκραζόμενος πάντα τις προτιμήσεις του κοινού του. Ο Βασίλαρος το 1935 παντρεύτηκε στον Αλισσό την Κική, όπου και έζησαν όλα τους τα χρόνια. Μαζί απέκτησαν μία κόρη. Στον ίδιο τόπο, τον Αλισσό, επέλεξε να γίνει και η ταφή του.
 Ο Πατρινός καραγκιοζοπαίχτης "Γιάνναρος" (Μουρελάτος Γιάννης, 1931-2012) υπήρξε μαθητής του Βασίλαρου. Σε ανέκδοτο χειρόγραφο του Γιάνναρου (Αρχείο του καραγκιοζοπαίχτη Κώστα Μακρή) γράφει για το δάσκαλό του: «Τον Οκτώβρη του 1950 πηγαίνω βοηθός στο Βασίλαρο, που γνώρισα μαζί του τη μεγάλη Δόξα του Καραγκιόζη. Έμεινα μαζί του μέχρι τον Αύγουστο του ’52. Έμαθα μαζί του την τέχνη του Καραγκιόζη πολύ καλά, ο Βασίλαρος ήταν λαϊκός ζωγράφος, έπαιζε καλό μπουζούκι, αλλά εγώ δεν έδωσα μεγάλη προσοχή σε αυτά, ήτανε λάθος μου μεγάλο. Αυτό που ήθελα να μάθω ήτανε ο Καραγκιόζης κ’ τον έμαθα ίσως καλύτερα κ’ από αυτούς που έχουνε μείνει, όχι στα λόγια, αλλά στην τέχνη δηλαδή στην κίνηση της φιγούρας, στο κάρφωμα τις σκηνής κ’ στα σκηνικά που βάζουμε στο μπερντέ.»


Tο δραματολόγιο του Βασίλαρου βασίστηκε στην παράδοση του καραγκιόζη, αλλά όχι μόνο. Είναι πλαισιωμένο και από διασκευές του ίδιου πάνω σε θεατρικά έργα, μυθιστορήματα, κινηματογραφικές ταινίες, κοινωνικά γεγονότα που απασχόλησαν τον τύπο ανά εποχές και κέρδισαν το ενδιαφέρον και την αγάπη του κοινού. Επίσης, άντλησε υποθέσεις από μυθιστορήματα, αστυνομικά, ιστορίες, κουκλοθέατρο, προφορικές αφηγήσεις και φυλλάδια με εικονογραφημένες ιστορίες Το ρεπερτόριο των παραστάσεων του είχε αυτό το εύρος, αφού ο Βασίλαρος ήταν εγγράμματος και μπορούσε να αξιοποιήσει γραπτές πηγές. Ο ίδιος ο Βασίλαρος σε αυτοβιογραφία του που περιέχεται στο βιβλίο Ο ήχος του Καραγκιόζη κατατάσσει πρώτο στα προσόντα του καραγκιοζοπαίχτη τις γραμματικές γνώσεις. Στην ίδια πηγή αναφέρει: «Αν δε ξέρεις γράμματα πώς να παίξεις για παράδειγμα, ένα ειρηνοδικείο… Ένας συνάδελφος έβγαλε τον αυτοκράτορα που έλεγε: Ωρέ!.. Αν είναι δυνατόν.»
Η κόρη του Βασίλαρου, η κυρία Κατερίνα, μιλώντας για τον πατέρα της στον Άρη Μηλιώνη (2001) μας αναφέρει, «Ο πατέρας μου είχε τελειώσει το Σχολαρχείο της εποχής του και διάβαζε συνέχεια και πολύ. Τη μόρφωση που είχε δεν την άφησε να χαθεί. Ήτανε άνθρωπος που το μυαλό του έκοβε. Δηλαδή, μπορεί να του έδινες μια μικρή ιδέα κι εκείνος την έκανε ολόκληρη παράσταση. Αυτό που λένε “μια εικόνα χίλιες λέξεις”, ο πατέρας μου το έκανε “μια λέξη χίλιες εικόνες”. Ήτανε άνθρωπος πολύ μορφωμένος και για την εποχή που έζησε, αλλά και για το επάγγελμα που έκανε. Πέθανε τον Ιανουάριο του 1979 και μέχρι και τον Δεκέμβριο έδινε παραστάσεις.»
Ο Βασίλαρος έχει καταγράψει μεγάλο τμήμα του δραματολογίου του σε τετράδια, καθόλη τη διάρκεια της ζωής του. Τα περισσότερα κατεγράφησαν κατά την συνταξιοδότησή του, είτε κατά παραγγελία είτε για να τα χαρίσει σε συναδέλφους, με αποτέλεσμα αυτή τη στιγμή να βρίσκονται συγκεντρωμένα σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές.
Η πρωτοπόρα επιλογή από τον Βασίλαρο της γραπτής απόδοσης των έργων του παρέκκλινε σημαντικά από την προφορική παράδοση του καραγκιόζη, ενώ ταυτόχρονα έθετε σε δοκιμασία τις πρακτικές της τέχνης του. Έχουμε διασκευές του εμπνευσμένου αυτού πολυτάλαντου και προικισμένου ανθρώπου λόγιων πηγών, οι οποίες όπως ήταν φυσικό καθιστούσαν την πρόσληψή τους δύσκολη ή και αδύνατη για τους περισσότερους σύγχρονούς του καραγκιοζοπαίχτες, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ήταν αγράμματοι. Η καινοτομία του αυτή να μεταγγίσει ιδέες και νοοτροπίες της αστικής κουλτούρας στην ομαδική πρακτική όχι μόνο δεν απέκοψε τον Καραγκιόζη από τις μορφές ομαδικής δημιουργίας και οργανικής σχέσης του δημιουργού με το κοινό του στα πλαίσια της προφορικής λαϊκής κουλτούρας, αλλά συνέβαλε καίρια ως ενδιάμεσος στη διαδικασία προσέγγισης της λαϊκής με την αστική κουλτούρα. Η ζύμωση αυτή δίνει στο θέατρο σκιών το ρόλο του κεντρικού αγωγού που χωνεύει και ομογενοποιεί διαφορετικές τάσεις της ελληνικής κοινωνίας, φέρνοντας αλλαγές στη λαϊκή κουλτούρα λόγω της πύκνωσης των ανταλλαγών της με την κυρίαρχη σε μια εποχή αυξανόμενης εγγραμματοσύνης.

Παρόλες τις δυσκολίες, κατάφερε με την καταγραφή του ο Βασίλαρος, να διασώσει πολύτιμο υλικό της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, που αυτή τη στιγμή (όσα έχουν καταγραφεί) βρίσκονται συγκεντρωμένα σε δύο μουσεία και μια ιδιωτική συλλογή. Στο Ινστιτούτο μεσογειακών σπουδών-ίδρυμα τεχνολογίας και έρευνας, στο Ελληνικό λογοτεχνικό και ιστορικό αρχείο–μορφωτικό ίδρυμα εθνικής τραπέζης και στη Συλλογή θεάτρου σκιών Κώστα Μακρή.

Σύμφωνα με σχετική έρευνα της πανεπιστημιακού  κ Παπαγεωργίου Ιωάννας  προκειμένου να ολοκληρωθεί η καταλογογράφηση των σωζόμενων τετραδίων του Βασίλαρου, θα πρέπει να ελεγχθούν τουλάχιστον τρείς ακόμα συλλογές:Των δύο εγγονών του Βασίλαρου , θυγατέρων της κόρης του Αικατερίνης.Των απογόνων (ενδεχομένως) του Ιορδάνη Παμπούκη (γραμματέα στην Ακαδημία Αθηνών) που όπως ο Βασίλαρος δηλώνει σε αυτοβιογραφία του, του  έστειλε 80 έργα.Το αρχείο του καραγκιοζοπαίχτη Θανάση Σπυρόπουλου. Αδιάψευστη μαρτυρία της αυθεντικότητας και της ύψιστης δημιουργικότητας του Βασίλαρου αποτελούν το πλήθος μελετημάτων ακαδημαϊκών ερευνητών, που όλο και πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια, προσπαθώντας να αποκαλύψουν και να καταγράψουν το πολύτιμο υλικό του.Επιλέξαμε να προσεγγίσουμε τη ζωή του Βασίλαρου μέσα από διαφορετικές οπτικές. Του ιδίου, της κόρης του, του μαθητή του Γιάνναρου. Οπτικές «παρμένες σε διαφορετικούς χρόνους» και με διαφορετικούς φακούς διεύρυνσης. Λήψεις αποσπασματικές που συνθέτουν ένα μεγάλο αφήγημα, αυτό της ζωής του και μας προσφέρουν στιγμές αισθαντικότητας. Ευκαιρίες να νιώσουμε λίγο τον άνθρωπο Βασίλαρο, με τις επιθυμίες του, τις εμμονές του, τη μεγαλοσύνη του. Ίσως έτσι, να καταφέρουμε να αισθανθούμε την αγάπη του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη για τη ζωή και ίσως, αν ήμαστε από τους τυχερούς, να μπορέσουμε να οσφρανθούμε την ευαισθησία του για τούτο τον κόσμο, τον ολότελα καμωμένο από σκιές.

Κλείνοντας, επιλέγουμε να παραθέσουμε μια ευχαριστήρια ανακοίνωση του ιδίου προς το κοινό του, όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πατρίς (27/1/1937 αρ.φ.14447). «Θεωρώ καθήκον μου επιβεβλημένον, ίνα και δημοσία εκφράσω τας απείρους ευχαριστίας μου προς τον φιλόμουσον κοινόν της Αμαλιάδος δια την μεγάλην υποστήριξην και αμέριστην εμπιστοσύνην, ην έτυχον παρ’ημών.

Μεθ’ υπολήψεως Βασίλαρος Καραγκιοζοπαίχτης»


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου